thấy vọng tưởng

Một tình trạng chung của con người là việc khởi nhiều vọng niệm và vọng tưởng, tức những ảo tưởng, tưởng tượng sai, suy nghĩ mông lung... Đây vốn là một phản ứng bình thường của bản ngã. Nhưng nếu vọng tưởng khởi liên tục và diễn ra trong một thời gian dài có thể dẫn đến hoang tưởng, một căn bệnh tâm thần... khiến người trong cuộc không còn phân biệt nổi đâu là thực và đâu là ảo, từ đó khó có chánh kiến với những hành vi và nhận thức của bản thân.

Sai lầm của con người là khi vọng tưởng khởi lên, một là họ đắm chìm trong vọng tưởng, không thấy vọng tưởng, hai là thấy vọng tưởng nhưng lại khởi tâm phán xét, muốn diệt vọng tưởng ấy, nhưng họ không biết rằng đó lại là đang dùng một vọng tưởng khác đè lên vọng tưởng cũ, khiến các vọng tưởng chất chồng lên nhau. 

Như vậy, khi vọng tưởng khởi lên, việc của ta là cứ thấy vọng tưởng. Thấy càng nhiều càng tốt bằng một tâm trong sáng không phán xét đúng sai thì mới đúng. Lúc này, ta sẽ thấy sự sinh, trụ và diệt của vọng tưởng như thế nào. Bằng cái thấy trong sáng và trọn vẹn như vậy, vọng tưởng có sinh thì sẽ có diệt. Và nhờ chánh niệm - tỉnh giác, nên vọng tưởng sẽ hạn chế việc khởi sinh. Bời, thường thường, nguyên nhân khiến vọng tưởng sinh ra nhiều đến từ việc thất niệm. 

Chẳng hạn, một người khi được nghe kể về chuyện ma, mà vốn dĩ, nỗi sợ hãi ma quỷ trong họ vẫn chưa được thông suốt. Nếu không có chánh niệm - tỉnh giác, thì khi nghe kể, trong họ sẽ khởi lên vọng tưởng về ma quỷ, từ đó tâm nảy sinh sự sợ hãi, tối về ngủ gặp thấy ác mộng, tinh thần sáng ngày hôm sau rệu rã bất an. Đó là sự nguy hại của việc khởi vọng tưởng mà không thấy vọng tưởng. 

Có những người khởi vọng tưởng liên tục và đắm chìm trong các vọng tưởng ấy. Với những người này. họ gần như sống trong ảo tưởng chứ không còn là sống trong thực tại, và gần như đánh mất thực tại hiện tiền. Một người khởi nhiều vọng tưởng thường gặp ác mộng, tinh thần dễ bị suy sụp,... về lâu về dài nguy hiểm hơn có thể khiến họ bị chứng hoang tưởng. Hiện nay, nhiều căn bệnh được gây ra đến từ những suy nghĩ sai lầm nhưng không có chánh niệm - tỉnh giác là như vậy.