sân như lửa đốt

Ganh ghét, đố kỵ, tỵ nạnh, không bằng lòng hay không vừa ý với ai đó là biểu hiện của tâm sân. So với tâm tham, thì tâm sân dễ phát hiện hơn. Cấp độ cao hơn của sân có thể dẫn đến hận, hận mạnh khiến họ tự hủy hoại mình hoặc hủy hoại người khác. Sân hận ví như lửa cháy, và ngọn lửa đó đang đốt và tàn phá nội tâm của mỗi người, khiến họ bứt rứt, không an. 

Sự đố kỵ, ganh ghét... trong cuộc sống thường bắt nguồn từ việc con người bị dính mắc vào hình tướng, và không hiểu được bản chất của vô thường, khổ, vô ngã. Một người chấp vào vẻ đẹp hình thể chắc chắn thấy đố kỵ với người có ngoại hình đẹp. Một người chấp vào sang - hèn chắc chắn đố kỵ với người nhà cao cửa rộng, đồng thời chê khinh kẻ nghèo khó. Như vậy, ngoại hình hay vật chất chỉ là hình tướng. Mà hình tướng bao giờ cũng vô thường, tức đến rồi đi, sinh rồi diệt. Vì không nhìn ra được vô thường, nên con người dễ trở thành "nô lệ" của hình tướng. 

Một người có thói ganh ghét đến từ việc không hiểu ra vô ngã. Chẳng hạn, bố qua đời để lại di sản cho em nhiều hơn anh. Anh tức giận và nghĩ rằng lẽ ra phần tài sản của người em phải thuộc về mình. Vì chấp vào ý nghĩ tài sản là CỦA MÌNH, nên người anh thấy khổ. Nhưng trên đời chẳng có một điều gì là của mình. Bạn có thấy bất cứ người nào ôm mộng sở hữu điều gì đó đều vỡ mộng không? Vì họ sẽ bệnh, rồi sẽ chết, vật sẽ đến, rồi sẽ đi. Khi duyên đủ, hình tướng xuất hiện, khi duyên tan, hình tướng tan rã. Con người không thể kiểm soát được duyên, nhưng họ có thể đón nhận chúng. Chính cái tâm đón nhận khiến con người đó phóng khoáng và bao la, vượt xa mọi sự sở hữu hình tướn chật hẹp. 

Ai ai sinh tâm sở hữu, ắt sẽ phiền muộn. Bất cứ ai đấu tranh cho sự sở hữu, đều phiền muộn.  Như vậy, tâm sân cũng diễn ra khi con người mong cầu mình có thể sở hữu được sắc đẹp như thế, nhà cửa như thế, con cái như thế, danh tiếng như thế,... Cái này gọi là tâm phan duyên, tức níu kéo, chạy theo hình tướng. 

Tâm sân cũng diễn ra khi con người sợ họ bị mất cái gì đó, bị lấy đi cái gì đó, bị thua thiệt,... Chẳng hạn, vì sợ cô gái tài giỏi xinh đẹp này sẽ "cướp" bồ mình, nên bạn ganh ghét với cô ta. 

Có nhiều cách đối trị tâm sân (sự ganh ghét), chẳng hạn như nghĩ tốt cho người mà mình đang ghét và tin rằng họ cũng có nỗi khổ riêng cần được thông cảm, niệm Phật để bình tĩnh sáng suốt hơn, thực hành lối sống đơn giản, thiểu dục tri túc,... Nhưng cách bền vững nhất vẫn là thấy ra được tâm sân, sự đến - đi, sinh - diệt của nó, thì lúc ấy, chúng ta mới hoàn toàn miễn nhiễm với nó.